一橋大 - 大学入試数学の資料集 https://www.roundown.net/nyushi 大学入試の過去問を掲載します。 Tue, 09 Apr 2024 22:50:22 +0000 ja hourly 1 https://wordpress.org/?v=6.5.3 一橋大2021:第1問 https://www.roundown.net/nyushi/htb202101/ https://www.roundown.net/nyushi/htb202101/#respond Tue, 21 Dec 2021 21:28:49 +0000 https://www.roundown.net/nyushi/?p=2048

\(1000\) 以下の素数は \(250\) 個以下であることを示せ.


【 解 答 】

\(1000\) 以下の \(k\) の倍数の個数は \(\left[ \dfrac{1000}{k} \right]\) で表せる.
\(2 , 3 , 5 , 7\) の倍数, 公倍数の個数を考えると \[\begin{align} \left[ \dfrac{1000}{2} \right] & = 500 \ , \ \left[ \dfrac{1000}{3} \right] = 333 \ , \\ \left[ \dfrac{1000}{5} \right] & = 200 \ , \ \left[ \dfrac{1000}{7} \right] = 142 \ , \\ \left[ \dfrac{1000}{6} \right] & = 166 \ , \ \left[ \dfrac{1000}{10} \right] = 100 \ , \\ \left[ \dfrac{1000}{14} \right] & = 71 \ , \ \left[ \dfrac{1000}{15} \right] = 66 \ , \\ \left[ \dfrac{1000}{21} \right] & = 47 \ , \ \left[ \dfrac{1000}{35} \right] = 28 \ , \\ \left[ \dfrac{1000}{30} \right] & = 33 \ , \ \left[ \dfrac{1000}{42} \right] = 23 \ , \\ \left[ \dfrac{1000}{70} \right] & = 14 \ , \ \left[ \dfrac{1000}{105} \right] = 9 \ , \\ \left[ \dfrac{1000}{210} \right] & = 4 \end{align}\] なので, \(2 , 3 , 5 , 7\) のいずれかの倍数である \(1000\) 以下の整数の個数は \[\begin{align} 500 & +333 +200 +142 \\ & \qquad -166 -100 -71 -66 -47 -28 \\ & \qquad +33 +23 +14 +9 -4 \\ & = 1175 -478 +79 -4 \\ & = 772 \end{align}\] これには素数が \(4\) 個含まれているので, \(1000\) 以下の素数の個数 \(N\) は \[\begin{align} N & \lt 1000 -( 772 -4 ) \\ & = 232 \lt 250 \end{align}\] よって, 題意は示された.

]]>
https://www.roundown.net/nyushi/htb202101/feed/ 0
一橋大2021:第2問 https://www.roundown.net/nyushi/htb202102/ https://www.roundown.net/nyushi/htb202102/#respond Tue, 21 Dec 2021 21:29:53 +0000 https://www.roundown.net/nyushi/?p=2049

実数 \(x\) に対し, \(x\) を超えない最大の整数を \([ x ]\) で表す. 数列 \(\{ a_k \}\) を \[ a_k = 2^{\left[ \sqrt{k} \right]} \quad ( k = 1, 2, 3, \cdots ) \] で定義する. 正の整数 \(n\) に対して \[ b_n = \textstyle\sum\limits _ {k=1}^{n^2} a_k \] を求めよ.


【 解 答 】

整数 \(m\) について, \(m^2 \leqq k \leqq (m+1)^2 -1 = m^2 +2m\) のとき, \(\left[ \sqrt{k} \right] = m\) .
[1] をみたす整数 \(k\) は \[ ( m^2 +2m ) -m^2 +1 = 2m+1 \ \text{個} \] ある.
したがって, \(b_1 = 2\) であり, \(n \geqq 2\) について \[\begin{align} b_n & = \underline{\textstyle\sum\limits _ {m=1}^{n-1} (2m+1) 2^m} _ {[2]} +2^n \end{align}\] \(S_n = [2]\) とおくと \[\begin{array}{rllrllll} S_n & = & 3 \cdot 2 & +5 \cdot 2^2 & +\cdots & +(2n-1) 2^{n-1} & & ... [3] \\ 2 S_2 & = & & 3 \cdot 2^2 & +\cdots & +(2n-3) 2^{n-1} & +(2n-1) 2^n & ... [4] \end{array}\] \([4] -[3]\) より \[\begin{align} S_n & = (2n-1) 2^n -2 \left( 2^2 +\cdots +2^{n-1} \right) -3 \cdot 2 \\ & = (2n-1) 2^n -8 \cdot \dfrac{2^{n-2} -1}{2-1} -6 \\ & = (2n-1) 2^n -2^{n+1} +2 \\ & = (2n-3) 2^n +2 \end{align}\] よって \[ b_n = \underline{(n-1) 2^{n+1} +2} \] これは, \(n = 1\) のときも成立する.

]]>
https://www.roundown.net/nyushi/htb202102/feed/ 0
一橋大2021:第3問 https://www.roundown.net/nyushi/htb202103/ https://www.roundown.net/nyushi/htb202103/#respond Tue, 21 Dec 2021 21:33:05 +0000 https://www.roundown.net/nyushi/?p=2050

次の問いに答えよ.

  1. (1) \(a , b\) を実数とし, \(2\) 次方程式 \(x^2 -ax +b = 0\) が実数解 \(\alpha , \beta\) をもつとする. ただし, 重解の場合は \(\alpha = \beta\) とする. \(3\) 辺の長さが \(1 , \alpha , \beta\) である三角形が存在する \(( a , b )\) の範囲を求め図示せよ.

  2. (2) \(3\) 辺の長さが \(1 , \alpha , \beta\) である三角形が存在するとき, \[ \dfrac{\alpha \beta +1}{( \alpha +\beta )^2} \] の値の範囲を求めよ.


【 解 答 】

(1)

\(2\) 次方程式の判別式について \[\begin{align} D & = a^2 -4b \geqq 0 \\ \text{∴} \quad & b \leqq \dfrac{a^2}{4} \quad ... [1] \end{align}\] 解と係数の関係より \[ \alpha +\beta = a \ , \ \alpha \beta = b \quad ... [2] \] \(\alpha \lt \beta\) としても一般性を失わない.
三角形が存在する条件は \[\begin{align} \alpha +\beta \gt 1 \ & \text{かつ} \ \alpha +1 \lt \beta \\ \text{∴} \quad a \gt 1 \ & \text{かつ} \ \beta -\alpha \lt 1 \quad ... [3] \end{align}\] [2] より \[\begin{align} \beta -\alpha & = \sqrt{( \alpha +\beta )^2 -4 \alpha \beta} \\ & = \sqrt{a^2 -4b} \end{align}\] なので \[\begin{align} a^2 -4b & \lt 1 \\ \text{∴} \quad b & \gt \dfrac{a^2}{4} -\dfrac{1}{4} \quad ... [4] \end{align}\] よって, [1] [3] [4] より, 求める \(( a , b )\) の範囲は下図斜線部(実線境界を含み, 点線境界と○は含まない. )

htb20210301

(2)

\(k = \dfrac{\alpha \beta +1}{( \alpha +\beta )^2}\) とおくと \[\begin{align} k & = \dfrac{b+1}{a^2} \\ \text{∴} \quad b & = k a^2 -1 \quad ... [5] \end{align}\] [5] は, 点 \(( 0 , -1 )\) を頂点にもつ放物線または直線 : \(b = -1\) を表す.
[5] が (1) で求めた領域と共有点を \(k\) の範囲を求めればよい.

  1. 1* \(k \leqq 0\) のとき
    [5] は共有点をもたない.

  2. 2* \(k \gt 0\) のとき
    [5] が, 境界となっている放物線と交わる条件は \[ a \gt \dfrac{1}{4} \quad ... [6] \] 点 \(\left( 1 , \dfrac{1}{4} \right)\) を通るのは \[\begin{align} \dfrac{1}{4} & = k -1 \\ \text{∴} \quad k & = \dfrac{5}{4} \end{align}\] ゆえに, 共有点をもつ条件は \[ \dfrac{1}{4} \lt k \lt \dfrac{5}{4} \]

よって, 求める範囲は \[ \underline{\dfrac{1}{4} \lt \dfrac{\alpha \beta +1}{( \alpha +\beta )^2} \lt \dfrac{5}{4}} \] ]]> https://www.roundown.net/nyushi/htb202103/feed/ 0 一橋大2021:第4問 https://www.roundown.net/nyushi/htb202104/ https://www.roundown.net/nyushi/htb202104/#respond Tue, 21 Dec 2021 21:35:56 +0000 https://www.roundown.net/nyushi/?p=2052

\(k \gt 0\) とする. 円 \(C\) を \(x^2 +(y-1)^2 = 1\) とし, 放物線 \(S\) を \(y = \dfrac{1}{k} x^2\) とする.

  1. (1) \(C\) と \(S\) が共有点をちょうど \(3\) 個持つときの \(k\) の範囲を求めよ.

  2. (2) \(k\) が (1) の範囲を動くとき, \(C\) と \(S\) の共有点のうちで \(x\) 座標が正の点を P とする. P における \(S\) の接線と \(S\) と \(y\) 軸とによって囲まれる領域の面積の最大値を求めよ.


【 解 答 】

(1)

\(C\) と \(S\) の式から \(y\) を消去して \[\begin{align} x^2 +\left( \dfrac{x^2}{k} -1 \right)^2 & = 0 \\ \dfrac{x^4}{k^2} +\left( -\dfrac{2}{k} +1 \right) x^2 & = 0 \\ \text{∴} \quad x^2 \left\{ x^2 -k (2-k) \right\} & = 0 \end{align}\] これが \(3\) つの異なる実数解をもつ条件を求めればよいので \[\begin{gather} k (2-k) \gt 0 \\ \text{∴} \quad \underline{0 \lt k \lt 2} \end{gather}\]

(2)

P の \(x\) 座標を \(t\) とおけば \[ t = \sqrt{k (2-k)} \] この点における \(S\) の接線の式は \(y' = \dfrac{2x}{k}\) より \[\begin{align} y & = \dfrac{2t}{k} (x-t) +\dfrac{t^2}{k} \\ & = \dfrac{2t}{k} x -\dfrac{t^2}{k} \end{align}\] したがって \[\begin{align} S & = \displaystyle\int _ {0}^{t} \left( \dfrac{x^2}{k} -\dfrac{2t}{k} x +\dfrac{t^2}{k} \right) \, dx \\ & = \dfrac{1}{k} \displaystyle\int _ {0}^{t} (x-t)^2 \, dx \\ & = \dfrac{1}{k} \left[ \dfrac{1}{3} (x-t)^3 \right] _ {0}^{t} \\ & = \dfrac{t^3}{3k} \\ & = \dfrac{\sqrt{k^3 (2-k)^3}}{3k} \\ & = \dfrac{1}{3} \sqrt{\underline{k (2-k)^3} _ {[1]}} \end{align}\] [1] が最大となるとき, \(S\) も最大となる.
\(s = 2-k\) とおくと (1) の結果より, \(0 \lt s \lt 2\) .
また [1] について \[ [1] = (2-s) s^3 = -s^4 +2s^3 \] これを \(f(s)\) とおくと \[ f'(s) = -4s^3 +6s^2 = -2s^2 (2s-3) \] したがって, \(f(s)\) の増減は下表の通り. \[ \begin{array}{c|ccccc} s & (0) & \cdots & \dfrac{3}{2} & \cdots & (2) \\ \hline f'(s) & & + & 0 & - & & \\ \hline f(s) & & \nearrow & \text{最大} & \searrow & \end{array} \] ここで \[ f \left( \dfrac{3}{2} \right) = \dfrac{1}{2} \left( \dfrac{3}{2} \right)^3 = \dfrac{27}{16} \] よって, 求める最大値は \[ \dfrac{1}{3} \sqrt{f \left( \dfrac{3}{2} \right)} = \dfrac{1}{3} \cdot \dfrac{3 \sqrt{3}}{4} = \underline{\dfrac{\sqrt{3}}{4}} \] ]]> https://www.roundown.net/nyushi/htb202104/feed/ 0 一橋大2021:第5問 https://www.roundown.net/nyushi/htb202105/ https://www.roundown.net/nyushi/htb202105/#respond Tue, 21 Dec 2021 21:37:06 +0000 https://www.roundown.net/nyushi/?p=2053

サイコロを \(3\) 回投げて出た目を順に \(a , b , c\) とするとき, \[ \displaystyle\int _ {a-3}^{a+3} (x-b) (x-c) \, dx = 0 \] となる確率を求めよ.


【 解 答 】

サイコロの目の出方は \(6^3\) 通り. \[\begin{align} \displaystyle\int _ {a-3}^{a+3} (x-b) (x-c) \, dx & = \left[ \dfrac{x^3}{3} -(b+c) \dfrac{x^2}{2} +bc x \right] _ {a-3}^{a+3} \\ & = \dfrac{1}{3} (a+3)^3 -\dfrac{1}{2} (b+c) (a+3)^2 +bc (a+3) \\ & \qquad -\dfrac{1}{3} (a-3)^3 +\dfrac{1}{2} (b+c) (a-3)^2 -bc (a+3) \\ & = 6 ( a^2 +3 ) -6 (b+c) a +6bc = 0 \end{align}\] ゆえに \[\begin{align} a^2 -a (b+c) +bc & = -3 \\ (a-b) (a-c) & = -3 \\ \text{∴} \quad ( a-b \, , \, a-c ) & = ( \pm 1 , \mp 3 ) , ( \pm 3 , \mp 1 ) \quad ( \text{複号同順} ) \end{align}\] したがって \[ a = b \pm 1 = c \mp 3 \ \text{または} \ a = b \pm 3 = c \mp 1 \quad ( \text{複号同順} ) \] これをとくと \[\begin{align} ( a , b , c ) = & ( 2 , 1 , 5 ) , ( 3 , 2 , 6 ) , ( 4 , 5 , 1 ) , ( 5 , 6 , 2 ) , \\ & ( 4 , 1 , 5 ) , ( 5 , 2 , 6 ) , ( 2 , 5 , 1 ) , ( 3 , 6 , 2 ) \end{align}\] で, 条件をみたす組は \(8\) 組.
よって, 求める確率は \[ \dfrac{8}{6^3} = \underline{\dfrac{1}{27}} \] ]]> https://www.roundown.net/nyushi/htb202105/feed/ 0 一橋大2016:第1問 https://www.roundown.net/nyushi/htb201601/ https://www.roundown.net/nyushi/htb201601/#respond Wed, 03 Nov 2021 07:08:41 +0000 https://www.roundown.net/nyushi/?p=1945

\(6 \cdot 3^{3x} +1 = 7 \cdot 5^{2x}\) を満たす \(0\) 以上の整数 \(x\) をすべて求めよ.


【 解 答 】

  • \(x = 0\) のとき \[ 6 \cdot 1 +1 = 7 = 7 \cdot 1 \]

  • \(x = 1\) のとき \[ 6 \cdot 27 +1 = 163 \neq 175 = 7 \cdot 25 \]

  • \(x = 2\) のとき \[ 6 \cdot 729 +1 = 4375 = 7 \cdot 625 \]

以下では, \(x \geqq 3\) が解でないことを示す.
\(x \geqq 2\) のときに \(6 \cdot 3^{3x} +1 \geqq 7 \cdot 5^{2x}\) ... [1] が成立すると仮定すると \[\begin{align} 6 \cdot 27^{x+1} +1 & \geqq ( 25 +2 ) ( 7 \cdot 25^x -1 ) +1 \quad ( \ \text{∵} \ [1] \ )\\ & = 7 \cdot 25^{x+1} +14 \cdot 25^x -26 \\ & \gt 7 \cdot 25^{x+1} \end{align}\] したがって, 帰納的に \(n \geqq 3\) においては \[ 6 \cdot 3^{3x} +1 \gt 7 \cdot 5^{2x} \] よって, 求める解は \[ x = \underline{0 , 2} \] ]]> https://www.roundown.net/nyushi/htb201601/feed/ 0 一橋大2016:第2問 https://www.roundown.net/nyushi/htb201602/ https://www.roundown.net/nyushi/htb201602/#respond Wed, 03 Nov 2021 07:09:35 +0000 https://www.roundown.net/nyushi/?p=1946

\(\theta\) を実数とし, 数列 \(\{ a_n \}\) を \[ a_1 = 1 , \quad a_2 = \cos \theta , \quad a _{n+2} = \dfrac{3}{2} a _{n+1} -a_n \ ( n = 1, 2, 3, \cdots ) \] により定める. すべての \(n\) について \(a_n = \cos (n-1) \theta\) が成り立つとき, \(\cos \theta\) を求めよ.


【 解 答 】

条件より \[\begin{align} \cos (n+1) \theta & = \dfrac{3}{2} \cos n \theta -\cos (n-1) \theta \\ 2 \cos n \theta \cos \theta & = \dfrac{3}{2} \cos n \theta \\ \cos n \theta \left( \cos \theta -\dfrac{3}{4} \right) & = 0 \\ \text{∴} \quad \cos n \theta = 0 & , \ \cos \theta = \dfrac{3}{4} \end{align}\] \(\cos n \theta = 0\) のときを考えると, \(a_2 = a_3 = 0\) となるが \[ a_1 = \dfrac{3}{2} a_2 -a_3 = 0 \neq 1 \] で, 矛盾が生じる.
よって \[ \cos \theta = \underline{\dfrac{3}{4}} \] ]]> https://www.roundown.net/nyushi/htb201602/feed/ 0 一橋大2016:第3問 https://www.roundown.net/nyushi/htb201603/ https://www.roundown.net/nyushi/htb201603/#respond Wed, 03 Nov 2021 07:13:38 +0000 https://www.roundown.net/nyushi/?p=1947

硬貨が \(2\) 枚ある. 最初は \(2\) 枚とも表の状態で置かれている. 次の操作を \(n\) 回行ったあと, 硬貨が \(2\) 枚とも裏になっている確率を求めよ.

  1. [操作] \(2\) 枚とも表, または \(2\) 枚とも裏のときには, \(2\) 枚の硬貨両方を投げる. 表と裏が \(1\) 枚ずつのときには, 表になっている硬貨だけを投げる.

【 解 答 】

表の枚数が \(0\) 枚, \(1\) 枚, \(2\) 枚である状態をそれぞれ \(S_0 , S_1 , S_2\) とおく.
操作 \(1\) 回ごとの状態遷移は下図のようになる.

htb20160301

操作 \(n\) 回後に, \(S_0 , S_1 , S_2\) である確率をそれぞれ \(p_n , q_n , r_n\) とおくと \[\begin{align} p_0 & = q_0 = 0 , \ r_0 = 1 \\ p _ {n+1} & = \dfrac{1}{4} p_n +\dfrac{1}{2} q_n +\dfrac{1}{4} r_n \quad ... [1] \\ q _ {n+1} & = \dfrac{1}{2} p_n +\dfrac{1}{2} q_n +\dfrac{1}{2} r_n \quad ... [2] \\ r _ {n+1} & = \dfrac{1}{4} p_n +\dfrac{1}{4} r_n \\ \end{align}\] \(p_n +q_n +r_n = 1\) なので, [2] より, \(n \geqq 1\) において \[ q_n = \dfrac{1}{2} \] [1] に代入すると \[ p _ {n+1} = \dfrac{1}{4} p_n +\dfrac{1}{4} +\dfrac{1}{4} \left( \dfrac{1}{2} -p_n\right) = \dfrac{3}{8} \] ゆえに, \(n \geqq 2\) において \[ p_n = \dfrac{3}{8} \] \(n=1\) のときは \[ p_1 = \dfrac{1}{4} \cdot 0 +\dfrac{1}{2} \cdot 0 +\dfrac{1}{4} \cdot 1 = \dfrac{1}{4} \] よって, 求める確率は \[ \underline{\left\{ \begin{array}{ll} \dfrac{1}{4} & ( \ n = 1 \ \text{のとき} \ ) \\ \dfrac{3}{8} & ( \ n \geqq 2 \ \text{のとき} \ ) \end{array} \right.} \] ]]> https://www.roundown.net/nyushi/htb201603/feed/ 0