数直線上にある \(1, 2, 3, 4, 5\) の \(5\) つの点と \(1\) つの石を考える. 石がいずれかの点にあるとき,
という試行を行う. 石が点 \(1\) にある状態から始め, この試行を繰り返す. また, 石が移動した先の点に印をつけていく(点 \(1\) には初めから印がついているものとする). このとき, 次の問に答えよ.
【 解 答 】
(1)
\(n\) 回の試行後に, 各点に石がある確率を表にすると, 下のようになる(空欄は, 確率 \(0\) ).
\[
\begin{array}{c||c|c|c|c|c|c} \text{点|試行} & 1 & 2 & 3 & 4 & 5 & 6 \\ \hline \hline 1 & & \dfrac{1}{2} & & \dfrac{3}{8} & & \dfrac{5}{16} \\ \hline 2 & 1 & & \dfrac{3}{4} & & \dfrac{5}{8} & \\ \hline 3 & & \dfrac{1}{2} & & \dfrac{1}{2} & & \dfrac{1}{2} \\ \hline 4 & & & \dfrac{1}{4} & & \dfrac{3}{8} & \\ \hline 5 & & & & \dfrac{1}{8} & & \dfrac{3}{16} \end{array}
\]
よって, 点 \(1, 2, \cdots , 5\) にある確率は順に
\[
\underline{\dfrac{5}{16} , \ 0 , \ \dfrac{1}{2} , \ 0 , \ \dfrac{3}{16}} \ .
\]
(2)
条件を満たすのは, 以下の \(2\) つの場合である.
よって, 求める確率は
\[
\dfrac{1}{8} +\dfrac{1}{2} \cdot \left( \dfrac{1}{2} \right)^2 = \underline{\dfrac{1}{4}} \ .
\]
(3)
求める確率を \(P _ n\) とおく.
石は, 奇数回後には点 \(2, 4\) に, 偶数回後には点 \(1, 3, 5\) にあることに着目し, 場合分けして考える.
1* \(n\) が奇数のとき
「 \(n\) 回後に点 \(2\) にある石が, \(n+2\) 回後に点 \(2\) に戻ってくる」 ... [1] 確率は, \(\dfrac{3}{4}\) .
\(n = 1\) 以降, [1] を繰り返していれば, 印がつく点は \(1, 2, 3\) のみである.
ただし, [1] には, 石が点 \(1, 2\) のみの間を移動する場合が含まれていることに注意すれば
\[
P _ n = \left( \dfrac{3}{4} \right)^{\frac{n-1}{2}} -\left( \dfrac{1}{2} \right)^{\frac{n-1}{2}} \ .
\]
2* \(n\) が偶数のとき
\(n-1\) 回後まで, 1* の場合をみたすように, 点が移動していれば, \(n\) 回目の試行の結果によらず, 条件をみたすので
\[
P _ n = P _ {n-1} = \left( \dfrac{3}{4} \right)^{\frac{n}{2} -1} -\left( \dfrac{1}{2} \right)^{\frac{n}{2} -1} \ .
\]
以上より, 求める確率は
\[
P _ n = \underline{\left\{ \begin{array}{ll} \left( \dfrac{3}{4} \right)^{\frac{n-1}{2}} -\left( \dfrac{1}{2} \right)^{\frac{n-1}{2}} & ( \ n \ \text{が奇数のとき} ) \\ \left( \dfrac{3}{4} \right)^{\frac{n}{2} -1} -\left( \dfrac{1}{2} \right)^{\frac{n}{2} -1} & ( \ n \ \text{が偶数のとき} ) \end{array} \right.} \ .
\]
【 参 考 】
\(n\) 回の試行後の点 \(1, 2, \cdots , 5\) にある確率を \(p _ n , q _ n , \cdots , t _ n\) とおくと
\(n\) が奇数のとき
\(q _ n +s _ n = 1\) なので, \(s _ n = 1 -q _ n\) なので, \(n \geqq 1\) について
\[\begin{align}
q _ {n+2} & = \dfrac{3}{4} q _ n +\dfrac{1}{4} s _ n \\
& = \dfrac{1}{2} q _ n +\dfrac{1}{4} , \\
\text{∴} \quad q _ {n+2} -\dfrac{1}{2} & = \dfrac{1}{2} \left( q _ n -\dfrac{1}{2} \right) \ .
\end{align}\]
したがって, これを繰返し用いれば
\[
q _ n -\dfrac{1}{2} = \left( q _ 1 -\dfrac{1}{2} \right) \left( \dfrac{1}{2} \right)^{\frac{n-1}{2}} = \left( \dfrac{1}{2} \right)^{\frac{n+1}{2}} \ .
\]
ゆえに
\[\begin{align}
q _ n & = \dfrac{1}{2} +\left( \dfrac{1}{2} \right)^{\frac{n+1}{2}} , \\
s _ n & = 1-q _ n = \dfrac{1}{2} -\left( \dfrac{1}{2} \right)^{\frac{n+1}{2}} \ .
\end{align}\]
\(n\) が偶数のとき
\(p _ n +r _ n +t _ n = 1\) に着目すれば, \(n \geqq 2\) について
\[\begin{align}
r _ {n+2} & = \dfrac{1}{2} p _ n +\dfrac{1}{2} r _ n +\dfrac{1}{2} t _ n = \dfrac{1}{2} , \\
p _ {n+2} & = \dfrac{1}{2} p _ n +\dfrac{1}{4} r _ n = \dfrac{1}{2} p _ n +\dfrac{1}{8} , \\
t _ {n+2} & = \dfrac{1}{2} t _ n +\dfrac{1}{4} r _ n = \dfrac{1}{2} t _ n +\dfrac{1}{8} \ .
\end{align}\]
変形すると
\[\begin{align}
p _ {n+2} -\dfrac{1}{4} & = \dfrac{1}{2} \left( p _ n -\dfrac{1}{4} \right) , \\
t _ {n+2} -\dfrac{1}{4} & = \dfrac{1}{2} \left( t _ n -\dfrac{1}{4} \right) \ .
\end{align}\]
したがって
\[\begin{align}
p _ n -\dfrac{1}{4} & = \left( p _ 2 -\dfrac{1}{4} \right) \left( \dfrac{1}{2} \right)^{\frac{n}{2} -1} = \left( \dfrac{1}{2} \right)^{\frac{n}{2} +1} \\
& \text{∴} \quad p _ n = \dfrac{1}{4} +\left( \dfrac{1}{2} \right)^{\frac{n}{2} +1} \\
t _ n -\dfrac{1}{4} & = \left( r _ 2 -\dfrac{1}{4} \right) \left( \dfrac{1}{2} \right)^{\frac{n}{2} -1} = -\left( \dfrac{1}{2} \right)^{\frac{n}{2} +1} \\
& \text{∴} \quad t _ n = \dfrac{1}{4} -\left( \dfrac{1}{2} \right)^{\frac{n}{2} +1} \ .
\end{align}\]
以上より
\[
\begin{array}{c||c|c} n & \text{奇数のとき} & \text{偶数のとき} \\ \hline p _ n & \dfrac{1}{4} +\left( \dfrac{1}{2} \right)^{\frac{n}{2} +1} & 0 \\ \hline q _ n & 0 & \dfrac{1}{2} +\left( \dfrac{1}{2} \right)^{\frac{n+1}{2}} \\ \hline r _ n & \dfrac{1}{2} & 0 \\ \hline s _ n & 0 & \dfrac{1}{2} -\left( \dfrac{1}{2} \right)^{\frac{n+1}{2}} \\ \hline t _ n & \dfrac{1}{4} -\left( \dfrac{1}{2} \right)^{\frac{n}{2} +1} & 0 \end{array}
\]
« 解答を隠す